Gonitwy przeszkodowe na świecie
Mała wielka Irlandia. Anglia.
Mekka hodowlana najlepszych koni wyścigowych świata (ok. 14 tys. matek), w pierwszej połowie XVIII stulecia zapoczątkowała modę na wyścigi przeszkodowe. Najwcześniejsza wzmianka dotyczy gonitwy, która odbyła się w 1752 r. na trasie między miastami Buttevant a Doneraile w hrabstwie Cork na dystansie czterech i pół mili, a początek i koniec wyścigu wyznaczały dwie wieże kościelne w tychże miastach. Stąd wzięła się późniejsza nazwa steeple (z ang. wieża, iglica) chase, która oficjalnie pojawiła się na początku XIX w. i obowiązuje do dziś. W trakcie wyścigu konie musiały pokonywać naturalne przeszkody, takie jak rów z wodą, żywopłoty czy murki kamienne.
Pierwsze oficjalne wyścigi skakane odbyły się w Newmarket w 1794 r., gdzie konie pokonywały wysokie na półtora metra żywopłoty. Za pierwszą natomiast, oficjalnie rozgrywaną na przygotowanym torze poza Irlandią, uważa się gonitwę w Bedford (Anglii z 1810 r.), a kolejną St.Albans Steeplechase (Anglia 1830 r.)
Pierwsza Grand Liverpool Steeplechase (najsłynniejsza gonitwa przeszkodowa świata) odbyła się w 1836 r., od roku 1839 oficjalnie nosi nazwę Grand National.
Tłumy na padoku podczas Festiwalu w Cheltenham.
Fot. Jarek Zalewski
Od czasu powołania National Hunt Comitee w Anglii w roku 1860, gonitwy przeszkodowe nabrały cyklicznego charakteru, a prawdziwym przyczynkiem do wzrostu ich popularności było rozegranie w 1904 r. festiwalu w Cheltenham.
Gonitwy skakane na Wyspach dzielą się na gonitwy typu National Hunt (najdłuższe z największymi skokami), Hurdles (gonitwy z płotami, miękkimi, niższymi na krótszym dystansie, stanowiącymi element szkoleniowy dla młodszych koni) i gonitwy typu Bumper – National Hunt Flat Races (gonitwy płaskie na długim dystansie, mające na celu przygotowanie koni do rywalizacji w późniejszej karierze wyścigowej lub pozwalające na powrót do ścigania się koni przeszkodowych po przebytych kontuzjach).
Sezon National Hunt na Wyspach zasadniczo trwa od listopada do końca kwietnia, co wynika z reguły, że konie, uczestniczące w tych gonitwach, potrzebują miękkiego podłoża, aby uniknąć kontuzji związanych z oddawaniem skoków i galopowania na długim dystansie. Kulminacją sezonu jest rozgrywany w marcu Cheltenham Festival (w Anglii i Irlandii nazywany po prostu Festival). Czterodniowe święto wyścigów przeszkodowych z pulą nagród 6 mln funtów, gromadzące rokrocznie ponad 250 tys. widzów, na żywo oglądających zmagania 500 najlepszych koni z Irlandii, Anglii i Francji. Champion Hurdle rozegrany pierwszy raz w 1927 r., wyścig płotowy otwierający Festival, rozgrywany na dystansie 3319 m dla koni 4-letnich i starszych, Queen Mother Champion Chase (od 1959 r.) na dystansie 3219 m, najkrótszym wymaganym dla gonitw typu National Hunt (biorą w nim udział konie 5-letnie i starsze), World Hurdle (płotowy) na dystansie 4828 m dla koni 4-letnich i starszych – to najważniejsze gonitwy kolejnych dni festiwalu. Finałowa gonitwa Gold Cup, rozgrywana czwartego dnia na dystansie 5294 m z pulą nagród 625 tys. funtów, to najsłynniejsza, oprócz Grand National, przeszkodowa gonitwa świata.
Tor Aintree, położony w pobliżu Liverpoolu, jest areną najtrudniejszego i najbardziej znanego wyścigu przeszkodowego świata: Grand National z łączną pulą nagród 1 mln funtów. Wyścig, rozgrywany na dystansie 6907 m, wymaga pokonania 30 przeszkód, znacznie większych niż przeszkody ustawiane w innych gonitwach National Hunt. Takie przeszkody, jak Becher’s Brook, The Chair czy Canal Turn, są uznawane za ekstremalnie trudne w tym sporcie. Aby wystartować w tak wymagającym wyścigu, konie muszą ukończyć 7 lat, zdobyć niezbędne doświadczenie i mieć handikap brytyjski na minimalnym poziomie 120. Szacuje się, że przekaz telewizyjny z Grand National dociera do 500-600 mln ludzi w ponad 140 krajach.
Miarą popularności gonitw przeszkodowych na Wyspach są konkretne liczby. Otóż w samej tylko Irlandii najważniejsze mityngi w Galway, Punchestawn czy Fairyhouse przyczyniają się do corocznego wzrostu popularności gonitw przeszkodowych. Liczba wyścigów przeszkodowych w roku 2019 wyniosła 1410, a gonitw płaskich 1230. Śmiało można stwierdzić, że gonitwy przeszkodowe zdominowały rynek wyścigowy w Irlandii. W Anglii ten stosunek jest następujący: gonitwy przeszkodowe 3700, płaskie 6360 w 2019 r.
Najlepsi trenerzy na Wyspach – Willie Mullins, Nicky Henderson, Dan Skelton, Paul Nichols, odnoszą w karierze imponujące sukcesy ponad 500 zwycięstw, podobnie zresztą jak jeźdźcy – Richard Johnson, Brian Hughes, Harry Skelton czy Sam Twiston-Davies.
Sir Anthony Peter McCoy, najsławniejszy dżokej przeszkodowy świata, popularnie zwany AP McCoy, dwudziestokrotny champion jeźdźców na Wyspach, wygrał 4358 wyścigów, czym zapisał się jako rekordzista w Księdze rekordów Guinnessa. W 2010 r. został ogłoszony przez BBC sportowcem roku, a w 2016 ponownie uhonorowany – jako osobowość roku za całokształt dokonań w swojej zdumiewającej karierze. Film dokumentalny pod tytułem „Being AP”, opowiadający o podjęciu próby zdobycia po raz 20. w karierze tytułu championa przez 40-letniego McCoya, to fascynująca historia o poświęceniu, walce z sobą, pokazująca esencję sportu przeszkodowego w najlepszym wydaniu.
Francja. Przeskoczyć Kanał
Historycy przyjmują, że pierwsza gonitwa przeszkodowa we Francji została rozegrana w roku 1829 w Saint-Germain-en-Laye. Markiz De Normandie, zainspirowany angielskimi wyścigami przeszkodowymi, został pierwszym zwycięzcą gonitwy. W tamtym czasie wielu czołowych jeźdźców przeszkodowych z Anglii gościło na francuskich torach.
Niewątpliwie Francja jest niekwestionowanym liderem pod względem liczby i popularności gonitw skakanych na kontynencie. Rokrocznie na ziemi galijskiego koguta rozegranych jest ok. 7500 gonitw, z czego 4910 to gonitwy płaskie, a 2550 gonitwy przeszkodowe. Najważniejszym torem steeplechase we Francji jest położony prawie w centrum Paryża tor Auteuil. To niewątpliwie najbardziej okupowany tor przeszkodowy świata, na którym w ciągu roku odbywa się ok. 40 dni wyścigowych, z najważniejszą, rozgrywaną w czerwcu, gonitwą Grand Prix de Paris (pierwsza edycja 1874 r.) na dystansie 5800 m, 23 skoki, z pulą nagród 850 tys. euro (to najwyżej dotowana, po Nakayama Cup i Grand National, gonitwa przeszkodowa świata). W listopadzie natomiast rozgrywany jest dwudniowy mityng z pulą nagród 2 mln 440 tys. euro, będący nawiązaniem do tradycji festiwali wyspiarskich.
Najważniejsze tory przeszkodowe, na których rozgrywane są także gonitwy płaskie, to Compiegne, Nancy, Le Lion d’Angers (gdzie odbywa się finał cyklu Crystal Cup, gonitw typu cross country, z najdłuższą na dystansie 7200 m), Pau, Lyon de Parilly, Craon, nazywany sercem przeszkodowym Francji, gdzie odbywa się sześciodniowy mityng gonitw steeplechase i cross country, oraz miejsce zimowego mityngu, położone w pięknej nadmorskiej scenerii Cagnes sur Mer.
Najlepsi trenerzy ostatnich lat – Jean Paul Gallorini, Guillaume Macaire (wygrane ponad 6 mln euro), Francois Nicolle (wygrane ponad 9 mln euro w 2019 r.), Dawid Cottin prowadzą stajnie, w których stacjonuje od kilkudziesięciu do prawie trzystu koni.
Francuzi specjalizują się w gonitwach typu cross-country, który zupełnie odbiega od rodzaju gonitw rozgrywanych na Wyspach. Na trasie gonitw cross country można spotkać dużą liczbę bankietów, rowy z wodą, bulfinche czy duże żywopłoty. Trasa takich gonitw jest zazwyczaj bardziej kręta i dłuższa niż w klasycznych gonitwach steeplechase. Dużą rolę w takich gonitwach odgrywa doświadczenie koni, uczestniczą w nich również, i święcą tryumfy, konie 11-, 12- czy 13-letnie. Nierzadko należące do rasy AQPS, specjalnie stworzonej we Francji, bazującej na koniach pełnej krwi angielskiej, z minimalną dolewką krwi innych ras, w celu podniesienia wydolności i umiejętności skokowych tych koni.
Włochy. Afirmacja życia
Kołem zamachowym gonitw przeszkodowych na Półwyspie Apenińskim jest zatopiony w przepięknym alpejskim krajobrazie tor w Merano. Gran Premio di Merano (pierwsza edycja 1935 r.), rozgrywane na dystansie 5000 m z pulą nagród 250 tys. euro, to wielkie święto mody, dobrego wina i jedzenia. Wydarzenie celebrowane jako sportowy event regionu Alto Adige. Goście przechodzą wzdłuż trybun po rozwiniętym czerwonym dywanie i mogą czuć się jak gwiazdy kina w Cannes, zwłaszcza że cień rzucają na nich palmy rosnące w tej pięknej dolinie, do której można dotrzeć, pokonując ośnieżoną cały rok przełęcz Passo Giovo. Gonitwa ta od wielu lat przebiega pod dyktando trenerów i koni z Czech i Francji. Na hipodromie Merano rozgrywa się ponad 20 dni wyścigowych w okresie maj-listopad. W sezonie zimowym ciężar rozgrywania gonitw przeszkodowych przejmują tory Treviso i Pisa, a późna jesień i wiosna to czas gonitw rozgrywanych w Mediolanie, z finałowym Grande Steeplechase di Milano ( G1 na dystansie 5000 m z pulą nagród 66 tys. euro). W ciągu roku we Włoszech rozgrywa się ok. 300 wyścigów skakanych.
Czechy. Magia Wielkiej Pardubickiej
Średniowieczny zamek, zabytkowa starówka, produkcja pysznych pierników i świetny browar, leżące nad spławną Łabą miejsce, w którym wynaleziono semtex – w zasadzie już te atrakcje wystarczyłyby do pozyskania sporych tłumów turystów dla 90-tysięcznych Pardubic z białym koniem w herbie. Wszystko jednak zmieniła rozegrana pierwszy raz w 1874 r. Wielka Pardubicka, walcząca z Grand National o miano najtrudniejszej przeszkodowej gonitwy świata.
W dniu Wielkiej Pardubickiej pojawia się na torze nawet do 30 tys. widzów.
Fot. Jarek Zalewski
Rozgrywana na dystansie 6900 m z pulą nagród ok. 150 tys. euro, wymaga od konia pokonania 31 przeszkód, a dodatkową trudność stanowi tzw. oranica (błotnista ziemia na ok. jednej trzeciej trasy), konie pokonują ją w ok. 10 minut. Najtrudniejsza przeszkoda skakana tylko w trakcie VP, Wielki Taxis (nazwany na cześć hrabiego Egona Thurn-Taxis), wielokrotnie modyfikowana w celu zwiększenia bezpieczeństwa koni i jeźdźców, stanowi najbardziej kontrowersyjny element gonitw przeszkodowych świata.
Wyścig transmitowany jest przez telewizję publiczną i według statystyk śledzi go na żywo ok. 20 tys. ludzi bezpośrednio zgromadzonych na torze i co czwarty Czech przed telewizorem. Można też śmiało powiedzieć , że prawie każdy Czech słyszał nazwisko słynnego jeźdźca i trenera Josefa Vani, który ośmiokrotnie wygrał ten wyścig, z czego cztery razy w siodle sławnego Zeleznika i trzykrotnie w siodle Tiumena polskiej hodowli. Ponadto, jako trener wygrał ten wyścig 10-krotnie.
Pardubice organizują ok. 12 mityngów przeszkodowych, a pozostałe wyścigi rozgrywane są w Łysej nad Łabą, Karlowych Warach, Kolesie, Brnie, Moście czy Pradze. Łącznie, w samych Czechach rozgrywa się ok. 150 wyścigów przeszkodowych rocznie.
Skandynawia. Wikingowie też skaczą
Raz do roku w czasie Midsommer w Parku Narodowym Stromsholm rozgrywany jest od 1971 r. Swedish Grand National (4200 m, pula nagród ok. 30 tysięcy euro), poza tym dla koni płotowych organizowana jest gonitwa Champion Hurdle. Mityng ma charakter piknikowego święta nad przepięknym jeziorem w sercu parku i gromadzi wielotysięczne tłumy. Pozostałe gonitwy w Szwecji (w sumie ok. 30) rozgrywane są na torach w Malmo i Sztokholmie.
Dodatkowo, ok. 10 wyścigów rocznie organizują Norwegowie.
Niemcy. Skacz i płyń
Do niedawna na torach w Niemczech organizowano ok. 50 gonitw przeszkodowych rocznie. Niestety, pragmatyczne podejście w większości prywatnych właścicieli torów doprowadziło do ograniczenia kosztownej infrastruktury torów przeszkodowych.
Kilkudniowy, gromadzący wielotysięczną publiczność mityng u podnóża Gór Harzu w uzdrowiskowym Bad Harzburgu to obecnie podpora gonitw przeszkodowych w Niemczech. W roku 2019 rozegrano tam pierwszą edycję German Grand National. Pozostałe gonitwy przeszkodowe odbywają się na torach w Mannhaim, Krefeld, Hamburgu (w trakcie prestiżowego Derby Woche) i w Honzrath. Charakterystyczną przeszkodą dla niemieckich wyścigów jest tzw. jezioro. Nazwa w pełni oddaje jej charakter. Zarówno konie, jak i jeźdźcy w trakcie jej pokonywania muszą wykazać się świetnymi umiejętnościami pływackimi.
W zeszłym roku, po wielu latach, rozegrano natomiast gonitwę płotową w Berlinie.
Belgia. Raz do roku, ale z przytupem
Waregem, 40-tysięczne miasto we Flandrii, znane z corocznych wyścigów, to scena rozgrywanego od 1858 r. Grand-Steeplechase des Flandres. Dystans 4600 m, pula nagród 100 tys. euro, 25 skoków, z których najbardziej widowiskowy to skok wodny przez rzekę Gaverbeek. Grande-Steeplechase des Flandres to punkt centralny tygodniowego festiwalu kulturalno-sportowego, odbywającego się pod koniec sierpnia.
Polska. Cudze chwalicie…
Wrocław, jako jedyny tor przeszkodowy w Polsce wszedł w roku 2018 do elitarnego grona 10 torów przeszkodowych (Cheltenham, Pardubice, Merano, Lyon D Angers, Waregem, Craon, Compiegne, Pau, Fontainebleau), organizującego międzynarodowy challenge gonitw przeszkodowych typu Cross Country, z łączną pulą nagród ponad 800 tys. euro. Poza gonitwą Crystal Cup, rozgrywaną na dystansie 5500 m o 40 tys. euro, najważniejszą gonitwą steeplechase jest Wielka Wrocławska o Nagrodę Prezydenta Miasta Wrocławia na dystansie 5000 m, z łączną pulą nagród prawie 50 tys. euro. Gonitwy przeszkodowe we Wrocławiu od lat cieszą się olbrzymią popularnością. Wielka Wrocławska czy Crystal Cup – w międzynarodowej obsadzie koni i jeźdźców z Czech, Niemiec, Słowacji, Włoch czy Szwecji, gromadzą kilkunastotysięczne tłumy widzów na trybunach.
Na rok 2021 przewidywane jest rozegranie 35 gonitw skakanych.
Ponadto gonitwy płotowe w liczbie 8, wracają na tor na Służewcu.
W historii polskiej hodowli zapisały się konie przeszkodowe, które odnosiły olbrzymie sukcesy w gonitwach skakanych za granicą wspomniany Tiumen, trzykrotny zwycięzca Wielkiej Pardubickiej czy Massini, Kolorado i Alpha Two, zwycięzcy Gran Premio di Merano oraz wiele innych. Łącznie ponad 30 koni polskiej hodowli w ostatnich latach zdobyło status koni Black Type w gonitwach przeszkodowych w całej Europie.
Stany Zjednoczne
Ponad 200 wyścigów przeszkodowych z pulą nagród powyżej 6 mln dolarów rozgrywanych jest w USA każdego roku. W amerykańskiej wersji Grand National (pierwsza edycja miała miejsce w 1899 roku), rozgrywanej w październiku w Fair Hills w New Jersey, pula nagród wynosi 300 tys. dolarów. Co ciekawe, wiele gonitw przeszkodowych w USA nie jest objętych totalizatorem, a mimo to największe mityngi gromadzą tłumy widzów, przekraczające nawet 50 tys. osób. Częstymi gośćmi są najlepsi trenerzy z Europy Nicky Henderson czy Gordon Elliot i jeźdźcy Nico de Bonville i Rubby Walsh.
National Steeplechase Association organizuje wyścigi przeszkodowe w Karolinie Południowej, Pensylwanii, New Jersey, w stanie Nowy Jork (Saratoga regularnie dorzuca wyścigi skakane do swojego programu ), Tenessee, Delaware czy Karolinie Północnej i Georgii.
Japonia
133 wyścigi przeszkodowe rocznie organizowane przez Japan Racing Association gromadzą na starcie, co ciekawe, konie, które biegają zarówno w gonitwach płaskich, jak i przeszkodowych. Najbardziej prestiżowym wyścigiem przeszkodowym w Japonii jest rozgrywany w kwietniu Nakayama Grand Jump z pulą nagrod 1 mln 240 tys. dolarów, co czyni ten wyścig najlepiej dotowaną gonitwą przeszkodową świata.
Final flight to najczęściej słyszana fraza z ust angielskich komentatorów, podnosząca ciśnienie widzom gonitw przeszkodowych. Dolecisz, możesz przejść do historii. Nie jest to jednak łatwe, bo najwięcej błędów konie i jeźdźcy popełniają na ostatnim skoku. Między innymi dlatego, wyścigi przeszkodowe budzą tyle emocji.
* zdjęcie tytułowe – Agata Władyczka
